ΕΠΙΚΟΔΟΜΗΤΙΣΜΟΣ

Ο κονστρουκτιβισμός ή εποικοδομητισμός ή οικοδομισμός ή θεωρία του δομητισμού (constructivism) αναφέρεται στο «πώς οι άνθρωποι μαθαίνουν». Βασική αρχή είναι ότι οι άνθρωποι κατασκευάζουν τις δικές τους κατανοήσεις για τον κόσμο γύρω τους, μέσα από την εμπειρία και τον στοχασμό τους πάνω στην εμπειρία αυτή, χρησιμοποιώντας ταυτόχρονα την προϋπάρχουσα γνώση, για να ερμηνεύσουν τη νέα γνώση. Είναι επομένως, ενεργοί δημιουργοί της γνώσης τους.

Οι περισσότερες εποικοδομητικές θεωρίες μάθησης έχουν τη μορφή του γνωστικού εποικοδομητισμού (cognitive constructivism), ο οποίος εκφράζεται από τον Piaget και τους οπαδούς του ή τη μορφή του κοινωνικού εποικοδομητισμού (social constructivism) με κύριο εκφραστή του τον Vygotsky. Η πρώτη μορφή δίνει έμφαση στη γνωστική επεξεργασία της μάθησης ενώ η δεύτερη στο ρόλο της κουλτούρας και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης προκειμένου να επιτευχθεί η μάθηση.

Σύμφωνα με τις βασικές αρχές του εποικοδομητισμού (constructivism) ο εκπαιδευτής για να αξιοποιήσει τις νέες τεχνολογίες πρέπει να:

• Δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες ώστε οι εκπαιδευόμενοι να ανακαλύψουν από μόνοι τους, εξάγοντας τη γνώση από μέσα τους – όσο το δυνατό.
• Δημιουργήσει τη γνώση μέσα από αυθεντικές καταστάσεις και δραστηριότητες.
• Χρησιμοποιήσει τις γνωστικές μεθόδους μαθητείας, ώστε να μπορέσει ο εκπαιδευόμενος να κατασκευάσει τη γνώση μέσα από πραγματικές καταστάσεις και δραστηριότητες.
• Τοποθετήσει τη γνώση σε πολλαπλά πλαίσια προετοιμάζοντας το έδαφος για την μεταφορά σε νέα πλαίσια.
• Δημιουργήσει γνωστική ευελιξία με την εξασφάλιση ότι η γνώση αντανακλάται από πολλές προοπτικές.
• Βοηθήσει τους εκπαιδευόμενους να συνεργαστούν στην κατασκευή της γνώσης.

   

  Κατά συνέπεια προτείνονται στρατηγικές, οι οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν κατά τη διαδικασία της μάθησης σε ανάλογα περιβάλλοντα:

  • συνεργατική μάθηση (collaborative learning),
  • μάθηση βασισμένη σε έργα (projects based learning),
  • επίλυση προβλημάτων (problem solving).
  • ηλεκτρονικά χαρτοφυλάκια (e-portfolios) και
  • έργα (projects).

   

  1. Κοινωνικός εποικοδομητισμός (social constructivism) (Dewey)

   Τα διδακτικά μοντέλα που βασίζονται στον κοινωνικό εποικοδομητισμό (social constructivism), τονίζουν την ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευόμενων και γενικότερα μεταξύ των συμμετεχόντων της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Αυτή η οπτική συνδέεται άμεσα με σύγχρονες αναπτυξιακές θεωρίες (developmental theories), όπως του Vygotsky και του Bruner, αλλά και με την κοινωνικογνωστική θεωρία του Bandura .

  Δηλαδή, οι κοινωνικές κονστρουκτιβιστικές προσεγγίσεις περιλαμβάνουν:

  • την αμοιβαία διδασκαλία,
  • τη συνεργασία,
  • τις γνωστικές μαθητείες (cognitive apprenticeships),
  • τη διδασκαλία που βασίζεται στην επίλυση προβλημάτων,
  • άλλες μεθόδους που τονίζουν τη «μάθηση με άλλους»

  
   

  2. Πλαίσια στήριξης (scaffolding) (Vygotsky)

  Η θεωρία του Vygotsky τονίζει το θεμελιώδη ρόλο της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στην ανάπτυξη της γνώσης. Για την καλύτερη κατανόηση της θεωρίας αναλύονται οι δυο κύριες αρχές της:

  Η «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης»Ο Vygotsky καθορίζει την έννοια της «ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης» (Zone of Proximal Development, ZPD) ως την απόσταση μεταξύ του κατεχόμενου επιπέδου ανάπτυξης σε μια γνωστική περιοχή και του επιπέδου εκείνου στο οποίο το άτομο είναι εν δυνάμει σε θέση να αναπτύξει. Κάθε εκπαιδευόμενος έχει ένα πυρήνα γνώσεων και γύρω από αυτόν τοποθετείται η «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης»

  Ο «έμπειρος άλλος» αναφέρεται σε κάποιον που έχει μια καλύτερη κατανόηση ή ένα πιο υψηλό επίπεδο δυνατοτήτων από έναν νέο εκπαιδευόμενο. Αυτός μπορεί να είναι ο δάσκαλος ή ένας μεγαλύτερος μαθητής ή ακόμα κι ένας συμμαθητής του. Στην πραγματικότητα, ο «έμπειρος άλλος» μπορεί να μην είναι πρόσωπο αλλά διαδικασία ελεγχόμενη από υπολογιστικά συστήματα, περιβάλλον εκπαιδευτικών προγραμμάτων κ.λπ.

  Για παράδειγμα, μερικές επιχειρήσεις, για να υποστηρίξουν τους υπαλλήλους στη διαδικασία μάθησής τους, χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά συστήματα υποστήριξης.

  Οι δύο αυτές έννοιες αποτελούν τη βάση «πλαισίου στήριξης» (scaffolding) που είναι βασικό στοιχείο του μοντέλου της γνωστικής μαθητείας (cognitive apprenticeship) σε συνεργατικά μαθησιακά πληροφοριακά περιβάλλοντα. Η συνεργατική μάθηση βασίζεται στην αλληλεπίδραση του εκπαιδευομένου με το μαθησιακό στόχο και τα διαθέσιμα εργαλεία. Ο Vygotsky υπογραμμίζει τη σημασία του διαλόγου ως όργανο με το οποίο τα άτομα συλλογικά ή ατομικά μπορούν να διαπραγματευτούν τους εννοιολογικούς μετασχηματισμούς. Σύμφωνα με τον Vygotsky:

  • Πρέπει να γίνεται εστίαση στην κοινωνική πτυχή της γνώσης (αντιπαραβάλλεται συχνά με τον Piaget).
  • Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις αποτελούν αρχική πηγή γνώσης και συμπεριφοράς.
  • Η μάθηση βελτιστοποιείται μέσα από τις αλληλεπιδράσεις και τη συνεργασία με τους πιο ικανούς εκπαιδευόμενους.
  • Επαυξητική μάθηση (incremental learning) η οποία επιτυγχάνεται μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και συνεργασίας με τους πιο ικανούς που μπορεί να είναι οι γονείς/ οι δάσκαλοι/ οι συμμαθητές αναφέρεται ως «ζώνη της επόμενης ανάπτυξης» (proximal development). Ο Vygotsky προσδιορίζει τη «ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης» σε τρία επίπεδα:  Στο ατομικό επίπεδο.  Στο επίπεδο του πολιτισμικού περιβάλλοντος του συγκεκριμένου ατόμου.  Στο ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο.

   

   

  3. Στάδια ανάπτυξης (stages of development) (Piaget)

  Ο Jean Piaget τόνισε τη σπουδαιότητα της ενεργητικής και άμεσης επαφής με πρόσωπα, γεγονότα, αντικείμενα και φαινόμενα στη γνωστική ανάπτυξη. Η μάθηση πραγματοποιείται μέσω της προσαρμογής κατά την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

  Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία, είναι αποτέλεσμα της προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον και πραγματώνεται μέσω δύο βασικών λειτουργιών: την αφομοίωση και τη συμμόρφωση.

  Αφομοίωση: ενσωμάτωση των ερεθισμάτων στα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα.

  Συμμόρφωση: τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα ερεθίσματα στις υπάρχουσες γνωστικές δομές του ατόμου. Η μάθηση είναι ολική, αυθεντική και πραγματική. Η γνώση κατασκευάζεται με την αλληλεπίδραση του εκπαιδευόμενου με το περιβάλλον.

   

   

  4. Ανακαλυπτική μάθηση (discovery learning) (Bruner)

  Η μάθηση είναι μια ανακαλυπτική διαδικασία. Σύμφωνα με τον Bruner η μάθηση ακολουθεί ένα ανακαλυπτικό πλαίσιο, ώστε οι πληροφορίες να μπορούν να δομηθούν με αποτελεσματικό τρόπο:

  1. Πραξιακά (enactive)
  2. Εικονιστικά (iconic)
  3. Συμβολικά (symbolic)

   

  5. Μικρόκοσμοι (microworlds) (Papert)

  Ο Seymour Papert τονίζει ότι η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία και η αποτελεσματικότητά της συνδέεται με τον πειραματισμό και την κατασκευή της γνώσης, η οποία έχει νόημα για τον εκπαιδευόμενο, όπως είναι για παράδειγμα οι μικρόκοσμοι. Βασικό παράδειγμα προγραμματιστικού μικρόκοσμου (microword), είναι το περιβάλλον της γλώσσας Logo. Ο Papert αναφέρει ότι η Logo βοηθάει τους εκπαιδευόμενους να αναπτύξουν τη γενική σκέψη τους και την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων.

   

  6. Συνεργατική μάθηση (collaborative learning)

  Ως συνεργατική μάθηση (collaborative learning) ορίζεται κάθε διαδικασία ομαδικής μάθησης στην οποία πραγματοποιείται αλληλεπίδραση μεταξύ των εκπαιδευόμενων και του εκπαιδευτή.

  Σύμφωνα με έναν άλλο ορισμό η συνεργατική μάθηση είναι ένα σύστημα μεθόδων μάθησης, στο οποίο οι μαθητές εργάζονται με αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση μέσα σε μικρές ανομοιογενείς ομάδες για την επίτευξη κοινών στόχων. Βασική προϋπόθεση της συνεργατικής μάθησης είναι η εργασία σε μικρές ομάδες. Με αυτόν τον τρόπο οι εκπαιδευόμενοι συνεργάζονται με στόχο τη μεγιστοποίηση της ατομικής αλλά και της συλλογικής παραγωγικότητας